چالاکڤان، مووسا خالد / دهوك
ئازادیا ڕاده‌ڕبڕینێ و مافێ مرۆڤ و یان ئازادیا بیروڕا ئانكو بۆچوون مافه‌كێ سیاسییه د ڕێكا ئاخفتنا بیروڕایا زاراڤێن ئازادیا ڕاده‌ڕبڕینێ هنده‌ك جاران بۆ دویڤچوون لێگه‌ڕایان و وه‌رگرتن و ڤه‌گوهاستنا زانیاریان ژ بو دروستكرنا بیروكه‌یه‌كێ بكاردئێت. مافێ مرۆڤی و ئازادیا راده‌ڕبڕینێ به‌ریا هه‌ر تشته‌كی گرێدای ئازادیا سیاسی ڤه‌یه، گرنگه پیڤه‌را ئازادیێ سنووردار بیت و رێز ل تایبه‌تمه‌ندیێن كولتوورێن ملله‌تێن جودا بگریت، د پراكتیكێ دا مافێ ئازادیا ڕاده‌ڕبڕینێ ل هیچ وه‌لاته‌كی دا هه‌بوونا خوه یا دروست نینه، جاران دكه‌ڤیته به‌ر ره‌خنێ و ب كاره‌ك نه درۆست دهێته وه‌سفكرن، وه‌ك حاله‌ته‌كێ نه‌گوهداریكرن یان هاندان بۆ ئه‌نجامدانا تاوانه‌كێ. مافێ مرۆڤ و ئازادیا بیروڕا و ده‌ڕبڕین زۆر جاران دگه‌ل هنده‌ك جورێ مافان و سنوورداری هه‌یه، وه‌ك مافێ مرۆڤ و ئازادی په‌رستن و ئازادی ڕۆژنامه‌گه‌ری و ئازادیا خۆنیشادانێ یان ئازادیا ئاشتیخوازانه مافێ ئازادیا ڕاده‌ربڕین ل دویڤ مادده‌یا ” ۱۹ ” یا جاڕنامه‌یا جیهانی مافێن مرۆڤ وه‌ك مافه‌كێ بنه‌ڕه‌تی یێ مرۆڤ دهێته ناسین و ل یاسایا نێڤده‌وله‌تی یا مافێ مرۆڤی دا ل په‌یمانا نێڤده‌وله‌تی مافێ مه‌ده‌نی و سیاسی دا هاتیه ناسین ل مادده‌یا ” ۱۹ “یا ICCPR دا یا هاتی: “هه‌موو كه‌سه‌كێ مافێ ئه‌وێ چه‌ندێ هه‌یه دویڤچوونا خوه و ڕاوبۆچوونا خوه بێژیت هه‌لبگریت ” و “هه‌موو كه‌سه‌كێ مافێ ئازادیا ڕاده‌ربڕینێ هه‌یه وه‌كو ماف، ئه‌ڤ مافه ئازادی دویڤدا دهێته وه‌رگرتن و وه‌رگرتن و بێلایه‌نی زانیاری و بیرو بۆچوونان هه‌موو جوران بخوه‌ڤه دگریت.
به‌رپرساره‌تیا تایبه‌ت ب ستویێ خوەڤه دگرێت و “دبیت یان ره‌نگه ئه‌ڤه ده‌مێ پێدڤی بۆ ڕێزگرتن ل ماف یان هنده‌ك كه‌سێن دیتر یان بو پاراستنا ئاسایشا نه‌ته‌وه‌یی، ڕێكخستن گشتی و ساخله‌كی بو ڕایا گشتی یان قووناغه‌كا پێشڤه‌چوونێ دابیت دیسان (( ئازادیا رادەڕبرینێ دا دڤێت تاكێ جڤاکی پشكداریێ د پێشكه‌فتنا مه‌عریفه‌تی ناڤا جڤاكێ دا بکەت )) .
یا فەرو پێدڤیە ئازادیا رادەربرینێ چو جاران نەكەڤیتە ژێر چ گەفێن پارتێن سیاسی ژبەركو مللەتێ مە و تایبەتی وەکی جڤاكێ مەدەنی ئەم بەردەوام پێدڤی ب تاکەکێ هۆشیارن و بابەتێن ئاڤاکرنا و ھزری و ھشیاركرنێ و پێگەهاندنا مرۆڤێن ساخلەمن، بەرۆڤاژی ئەگەر ب ئازادانە و ب وێرەكانە بابەت نەهێنە گەنگەشەكرن دێ کەڤیتە ژێر رەخنەیا نە راستەوخۆ، دیسان (( ئازادیا رادەڕبڕینێ بەشەکێ گرنگە ژ چەمکێ خۆرتکرنا دیمۆکراسیدا )).
ئازادیا بیروڕا و ده‌ربڕین ل ده‌ستپێكا چه‌مكێ مۆدێرن ئازادیا مافێ مرۆڤی و بیرو بوچوونان و ده‌ربڕین ڤه‌دگه‌ڕێت بۆ سه‌ده‌یێن ناڤه‌ڕاست ل چه‌رخێ كه‌ڤن یێ مه‌لیكه و پاشایه‌تی ئانكو مه‌زن و ئێكگرتوویا ل دویڤ شۆڕشا ل سالا ۱٦٨٨ دا سەردەمێ پاشایێ ئینگلترا.
مافێ مرۆڤی وەکو خزمەتکرن بو (( ئازادیا ئەرینی ب شێوه‌یه‌كی سه‌ره‌كی پێدڤیه ئەم باشتر لایەنێ ئازادیا لایه‌نێن رەوشتی بەرچاڤ وەرگرین )) ده‌ستكه‌فتێ هێزو گەشەپێدان بۆ سه‌رچاوه‌ێن پێدڤی ێن مرۆڤی بۆ دیاركرنا شیانێن تاكی.
